Mario Bizzini
Çeviren: Prof. Dr. Nevin ERGUN

Futbol diğer birçok spor gibi oyuncular için yaralanma riski yüksek bir spor dalıdır. Bununla beraber bilimsel araştırmalar, futbol yaralanmalarının görülme sıklığının önleyici programlarla azaltılabileceğini göstermiştir.

Bu programın başlangıcında, J.S Blatter'in 1994'te ABD'de yapılan Dünya Kupası'nda sorduğu şu soru vardır: "Futbol yaralanmalarının ve bunlarla ilgili semptomların sıklığı bu sporun tüm düzeylerinde nasıl azaltılabilir? Bu noktadan hareket eden FIFA, sporcuların sağlıkları konusundaki değerlendirmelerin ve araştırmaların yapıldığı bir merkez kurulmasına karar vermiştir.

F-MARC olarak adlandırılan bu merkez, 1994'te FIFA'nın Spor Sağlık Komitesi tarafından kurulmuştur. Prof.Dr. Jiri Dvorak'ın başkanı olduğu, 4 asil, 5 yardımcı, 6 danışman üyenin görev yaptığı bir merkezdir.

F-MARC; FIFA, Medical (Sağlık), Assesment ( Değerlendirme), Research (Araştırma) ve Center ( Merkez ) kelimelerinin baş harflerinden oluşturulmuştur.

Futbolla ilişkili çeşitli tıbbi problemler için bilimsel veri sağlamak amacıyla yapılandırılan F-MARC'ın filozofisi ise, araştırma, geliştirme, iletişim ağı kurmak, eğitim ve bu programların uygulanmasıdır.

F- MARC esas olarak yaralanmaların önlenmesi, tıbbi bakım standartlarının geliştirilmesi ve dopinge karşı savaş olarak belirtilen üç ana konuda çalışmalarını sürdürmektedir.

Yaralanmaların önlenmesi

Yaranmaların en fazla meydana geldiği pozisyon olan topu rakip oyuncudan almadaki hareketler incelenmiş, yaralanmayı önleyici olasılıklar olarak, 1- Oyunun kuralları, 2- Oyun için hazırlık, 3- Yaralanmalarda yapılacaklar, 4- Eğitimle önleme konusunda bilgilendirme, 5- Tıbbi yaklaşımlardaki uygulamaların ve federasyon yetkililerinin rollerinin uygunluğu, ana başlıklar olarak tespit edilmiştir.

Günümüz futbolunda en yaygın yaralanma pozisyonu olan, dirsekle rakip sporcuya yapılan ve yaralanma ile sonuçlanan hareket için geliştirilen yeni kurallar ilk defa 2006 Almanya Dünya Kupası'nda uygulanmıştır.

Junge ve arkadaşları tarafından genç amatör oyuncularda futbol yaralanmalarının önlenmesi konusunda yapılan çalışmada, İsviçre takımlarında çok yönlü bir model program uygulanmış ve araştırma sonucunda aşırı kullanmaya bağlı yaralanmalarda % 20-30 azalma saptanmıştır.

Futbol yaralanmalarının önlenmesi konusundaki ilk çalışma Ekstrand'a aittir ve tez olarak yapılmıştır.

Bayan futbolcularda diz ligamentlerindeki yırtılmalarını önlemenin etkinliği konusunda Maldelbaum ve Silvers adlı araştırmacılar tarafından yapılan çalışmada, 1041 oyuncu önleme programına alınmış, 1905 oyuncu kontrol grubu olarak izlenmiştir. 2 yıl gözlem yapılmış, sonuçta önleme programına alınan grupta dizde ön çapraz bağda (ACL) yırtılma şeklinde görülen yaralanmalarda önemli ölçüde azalma tespit edilmiştir.

F-MARC 11, amatör futbolcularda yaralanmaları önleyici programa olan ihtiyaca cevap vermek üzere oluşturulmuştur. İsviçre'de futbol yaralanmalarının sosyo-ekonomik boyutu incelendiğinde; 220 bin aktif oyuncu, 400 bin hobi olarak oynayan kişi olduğu tespit edilmiştir.

Bu grupta yılda 40 bin yaralanma olduğu bunun da 500 bin iş günü kaybı ile sonuçlandığı belirlenmiştir. Milli sigorta şirketlerinin 2003 verilerine göre, bu işin mali portresi 10 milyon İsveç frangı, yaklaşık 87 milyon Amerikan doları olmuştur.

FIFA'nın 2006 yılında yaptığı çalışmada ise dünyadaki 207 üye federasyona bağlı 200 bin profesyonel oyuncu, 240 milyon amatör oyuncu bulunduğu tespit edilmiştir. Her hafta 100 bin oyun oynanmaktadır. Jiri Dvorak, 2000 yılında yaptığı bir araştırmada bir futbol yaralanmasının tıbbi tedavi harcamasının yaklaşık 150 dolar olduğunu belirtmiştir.

Bilimsel yayınlar incelendiğinde, futbol yaralanmalarını önleyici programlar hakkında bazı çalışmalar bulunmaktadır. Genel yaralanmalar için çok yönlü programlar uygulanmış, ayak bileği burkulmalarında ortez ve derin duyuyu stimule ederek denge ve koordinasyonu geliştiren eğitim kullanılmış, ön çapraz bağ (ACL) ve diz yaralanmalarında sinir kas sistemi ve patlayıcı gücün eğitimi hamistring yaralanmalarını önlemek için ise kasın boyunu uzatarak kasılmasını sağlayan eksentrik eğitimin tercih edildiği görülmüştür.

Yaralanma tipi/beceri seviyesi arasındaki ilişkiye bakıldığında, önleyici programların düşük beceri seviyesi olan takımlardan ziyade üst düzeyde beceriye sahip takımlarda daha büyük etkiye sahip olduğu gösterilmiştir.

Bu önleyici program, FIFA tıbbi araştırma merkezinin (F-MARC) futbolda çok sık rastlanan yaralanmaların azaltılabilmesi için 2003 yılında deneyimli ve uluslararası bir kurulla işbirliği sonucunda belirlenmiş ve ayak bileği burkulmaları, uyluk kas yaralanmaları, diz ligament yaralanmaları, kasık yaralanmalarını önlemek ve FAİR PLAY 'i desteklemek amacıyla oluşturulmuştur.

F-MARC 11 (10 +1 ); 10 tane basit egzersizden oluşur. Bu egzersizler ısınma ve günlük antrenman programına yerleştirilmişlerdir. 11= Fair Play olarak tanımlanmaktadır.

Bu programın özelliği, basit ve akılda kalan bir program olması, top hariç ekipman gerektirmemesi, fazla zamana ihtiyaç olmamasıdır (15 dakika).

Bu programda üzerinde durulan anahtar özellikler, gövde stabilitesinin kazandırılması, sinir kas sistemlerinin kontrolü, patlayıcı güç ve çeviklik becerilerinin geliştirilmesidir.

Gövde Stabilitesi

Pelvik stabilite ve kuvvet gövdenin kontrolü için kritik ve çok önemlidir. Alt ekstremite biyomekaniğini büyük ölçüde etkilemektedir.

Bunun eğitimi için; F-MARC 11 'in ilk iki egzersizi geliştirilmiştir.

1- Ön kollar ve ayak parmakları üzerinde, kalça ekstansiyonu.

2- Bir taraf kol ve bacak üzerinde, bacak abduksiyonu.

Sinir Kas Sisteminin Kontrolü

Burada karışık ve birbirini etkileyen birçok sistem söz konusudur. Kas hareketleri (örn, reaktif), kasın kasılmaları (örn, eksentrik), koordinasyon stabilizasyon, vücut postürü, denge, yetenek veya kabiliyet olarak bir çok özellik sıralanabilir.

Sinir kas sisteminin eğitimi için F-MARC 11'in aşağıdaki egzersizleri verilmiştir.

3- Hamistring kasları için eksentrik iş.

4- Tek bacak kontrol.

5- Tek bacak ayakta duruşta göğüs pası vermek

6- Tek bacak ayakta duruşta öne doğru eğilmek.

7- Tek bacak ayakta duruşta her iki bacakta 8 figürünün yapılması.

Patlayıcı Güç/Çeviklik

Sadece sıçramak değil, aynı zamanda güç, hız, çabukluk, reaksiyon, hızlanma / yavaşlama, iyi bir vücut kontrolü ile yön değiştirme becerilerini kazandırmak önemlidir. Bunları eğitebilmek için önerilen F- MARC 11 egzersizleri,

8- Çizginin diğer tarafına sıçrayarak atlamak.

9- Yana adım alarak zikzaklar çizmek.

10- Her bir bacak üzerinde öne doğru zıplamak.

11- Fair Play

Futbol yaralanmalarının çok büyük bir kısmının nedeni kural hataları ile oyun oynanmasıdır. Oyunun kurallarına uyma ve özellikle FAIR PLAY futbol yaralanmalarının önlenmesinde son derece önemli ve gereklidir.