(FIFA, UEFA ve TFF Ortak Araştırma Projesi)

Yoğun maç trafiğinde futbol sezonları yaz aylarında başlamakta, hazırlık kampları ise sürekli yaz aylarında yapılmaktadır. Normal koşullar altında vücudun iç ısısı 35-41 C arasında sabit tutulmak üzere programlanmıştır. Bu aralığın dışında meydana gelen sıcaklık dalgalanmaları ölümcül sonuçlara neden olabilir. TFF Sağlık Kurulu, sıcaklığın futbolcu performansına etkisiyle ilgili olarak Çukurova ve Ankara Üniversiteli ile ortak bir çalışma başlatmıştır. FIFA ve UEFA'nın da büyük ilgi gösterip gözlemci gönderdiği Adana'daki çalışma halen sürdürülmektedir. Bu çalışma aşırı koşullarda oynanan futbola yön gösterici bilgiler verecektir.

Prof. Dr. Mehmet Binnet

Günümüzde futbol sportif aktiviteler arasında en çok ilgi çeken, yarattığı izleyici kitlesi ile spor branşları arasında en büyük ekonomik gücü oluşturan spor dalı olmuştur. Söz konusu gelişmenin bir sonucu olarak da rekabet artmış, futbolcular performanslarını en üst düzeyde zorlamaya başlamıştır. Ancak futbolun açık havada yapılan bir spor olması nedeniyle, iklim koşullarında meydana gelen aşırı değişiklikler futbolcuların fiziksel performansını daha da zorlamaya başlamıştır. Futbolcu maç sırasında bir yandan rakibi ile mücadele ederken, bir yanda da performansını sınırlayabilecek aşırı iklim koşulları ile baş edebilmenin zorunluluğunu yaşamaktadır. Futbolla ilgili organizasyonel düzenlemeler, sezon planlamaları, milli maç takvimleri ile oluşan yoğun bir maç trafiğinin yanı sıra sezon sürelerinin düzenlenmesinde de aşırı sıcak ve soğuk gibi zor koşullar göz ardı edilmektedir. Bu yoğun maç trafiğinin bir sezona sığdırılabilmesi nedeniyle futbol karşılaşmaları yaz aylarında başlamaktadır. Kaldı ki futbolcuları bu maçlara hazırlayabilmek için hazırlık kamp çalışmaları da yaz ayları içinde olmaktadır. Atmosfer etkilerine açık bir ortamda yapılan oyun ve antrenmanlarda futbolcuların 90 dakikalık bir süre içerisinde ne denli üst düzeyde efor sarf ettikleri bilinmektedir. Maçlarda yapılan araştırmalarda, sürekli nabız kaydı ile elde edilen değerler, futbolcuların yaklaşık yüzde 80 kapasite ile fiziksel aktivitelerini sürdürdüklerini göstermektedir.

Normal koşullar altında vücudun iç ısısı 35-41 C arasında sabit tutulmak üzere programlanmıştır. Bu aralığın dışında meydana gelen sıcaklık dalgalanmaları ölümcül sonuçlara neden olabilir. Vücut sıcaklığının belirlenen dar aralıkta sabit tutulması sadece futbolcunun performansını düzenlemek adına değil, aynı zamanda ortaya çıkabilecek ölümcül sonuçların önüne geçebilmek için de önem taşır. Vücut sıcaklığı egzersizin başlamasından kısa bir süre sonra artış gösterir. Ortam sıcaklığındaki artmaya bağlı olarak vücut sıcaklığının azaltılmaya zorlanması vücut için bir stres kaynağıdır. Bu zorlanma çevresel faktörlerin yanı sıra, bireyin fizyolojik karakteristikleri (sıcağa uyum gösterip göstermemesi, vücut yapısı) ve yaptığı fiziksel aktiviteye bağlı olarak da değişir. Vücut sıcaklığı ile ilgili denge koşullarının oluştuğu bu duruma kompanze (telafi edilebilen) sıcaklık stresi adı verilir. Öte yandan vücut ısısını ayarlayan mekanizmaların vücut sıcaklığını sabit tutmada yeterli olmadığı durumlarda vücut sıcaklığı dengeye gelmez ve sürekli olarak artış gösterir. Buna da unkompanze (telafi edilemeyen) sıcaklık stresi adı verilir. Yüksek seviyede fiziksel aktivite gerçekleştiren futbolcuların üretmiş oldukları ısının vücuttan uzaklaştırılması vücut dengelerinin korunması açısından önem taşır. Vücut sıcaklığının buharlaşma yolu ile düzenlenebilmesi vücudun terleme yeteneği ile doğrudan ilişkilidir. Ancak terlemenin fazla olması bir yandan iç ısısının azaltılmasını sağlarken, bir yandan da vücudu su kaybı gibi önemli bir problemle baş başa bırakır.

Geçtiğimiz sezon Türkiye Liglerindeki aşırı sıcaklarda yapılan karşılaşmalarda görmeyi istemediğimiz üzücü tabloların gelişmesi aşırı koşullarda oynanan futbolun yarattığı sorunları gündeme getirmiştir. Maalesef bir ölümcül, bir de futbol hayatını sonlanması ile gündeme oturan aşırı sıcaklardaki karşılaşmalar bu konuda bizleri yeni araştırmalar ve üzerinde bir dizi çalışmalar yapmaya itmiştir. Gerek rahmetli Gökmen Yıldıran'ın otopsi sonucu gerekse de Meduna'nın bulguları, daha önce tespiti son derece güç olan doğumsal bir kalp anomalisinden kaynaklandığını göstermesine rağmen, toplumsal bilincin oluşması için konu ile ilgili çalışmalar ülkemizde de ciddi bir biçimde ele alınmıştır. Vücut sıcaklığındaki artış ile beraber ortaya çıkan koşullar, bunların hangi değerlerin üstünde hayatı tehdit eden boyutlara ulaştığı ve sıcaklık stresinin performans üzerine etkileri konusunda futbol literatüründeki bilgiler ve futbol üzerine yapılan araştırmalar yok denecek kadar azdır. Ve ortam sıcaklığında meydana gelen zorlayıcı değişiklikler de bu anlamda tartışılması gereken önemli çevre koşularından bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu amaç doğrultusunda 2006-2007 sezonunun başlaması ile birlikte Sağlık Kurulumuz bu konudaki çalışmalarını yoğunlaştırmış ve bir araştırma projesi hazırlamıştır. Proje ülkemizde sıcaklık ve nemin birlikte en yoğun hissedildiği Adana'da planlanmıştır. Bu çalışmada, ortam sıcaklığın futbolcular üzerinde yarattığı termal stresi değerlendirerek futbolda performans üzerindeki akut ve kronik etkilerini araştırmak amaçlanmıştır. Adana'daki Çukurova Üniversitesi Spor Fizyolojisi Bilim Dalındaki Öğretim Üyelerinin bilimsel düzeyleri ile Anabilim Dalının fiziksel koşullarının yeterliliğinin tespitinden sonra proje uygulama aşamasına geçilmiştir. Tarafımdan Federasyonumuz Yönetim Kuruluna konunun iletilmesinden sonra Federasyonumuz Çukurova Üniversitesi ile bir protokol imzalamıştır.

Ancak ilk kez sıcakla karşılaşan bir futbolcu ile düzenli olarak sıcak ortamda spor yapan ve sıcaklığa uyum sağlamış bir futbolcunun vermiş olduğu fizyolojik yanıtlar birbirleri ile aynı değildir. Sıcağa uyum sağlamış olan bir futbolcunun vücut iç sıcaklığının düşük olması, terlemeye daha erken başlayabilmesinin yanında, daha çok terleyebilmesi, egzersiz sırasında kardiak stabilitenin gelişmiş olması gibi olası yanlış değerlendirmelerinin de önüne geçebilmek için proje Ankara gibi farklı bir coğrafi yörenin futbolcularının katkılarıyla zenginleştirilmiştir. Yine Çukurova Üniversitesi gibi Ankara Üniversitesi de çalışmaya dahil edilerek TFF'nin iki üniversite ile ortak çalışması haline dönüştürülmüştür.

Çalışmaya amatör düzeyde futbol oynayan Ankara ve Çukurova Üniversitesi Futbol Takımını oluşturan üst düzeyde 32 amatör futbolcu katılmıştır. Futbolcularımıza çalışmaya başlamadan önce araştırmanın amacı ayrıntıları ile anlatılarak kendilerinden bir onay formu alınmıştır. Bu projeye ayrıca Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu'nun izni alındıktan sonra başlanmıştır. Araştırma öncesi günümüz modern tıbbının konu ile ilgili özel cihazları alınmış, diğer tüm tıbbi ekipman ve ölçüm cihazları Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi'nin üst düzey olanakları ile karşılanmıştır. Bu konuda bir ilk olma özelliğini taşıyan bu araştırma için akıllarda hiçbir soru kalmayacak şekilde donanım Mart ayı içerisinde tamamlanarak kurulmuştur.

Araştırmaya katılan tüm futbolcular araştırmacılar tarafından değerlendirip sağlık kontrolünden geçirilmiştir. Çalışmanın birinci bölümü, ortam sıcaklığının ılık olarak değerlendirileceği 10-20 C sıcaklık aralığındaki Nisan ayında başlamıştır. Futbolcular antrenman periyoduna başlamadan önce aerobik kapasiteleri koşu bandı ile yapılan kardiopulmoner egzersiz testi (Quark b2) ile belirlenmiştir. Yorumlama amacıyla soluk havasına ait veriler ile kalp atım hızındaki değişiklikler sürekli kaydedilmiş ve bu sayede futbolcuların fizyolojik olarak ne kadar zorlandıkları belirlenmiştir. Futbolcuların genel form durumunu belirleyebilmek için, futbol antrenman programlarının hazırlanmasında referans olarak kullanılan değişkenlerden olan, egzersiz sırasında kan laktik asit konsantrasyondaki artış için ayrı bir test bataryası uygulanmıştır. Kan ve detaylandırılmış diğer testlerden sonra futbolcular sahada 90 dakikalık bir futbol maçı yapmıştır. Maç başlamadan önce futbolcular tartılarak vücut ağırlıkları, maç sırasında içtikleri toplam su miktarı ve takılan özel bir almaç ile kalp atım hızları sürekli kaydedilmiştir. Maçtan hemen önce ve sonra kan alınmış ve kan biyokimyasındaki veriler tespit edilmiştir. Maç sonrası laktik asit konsantrasyonlarının karşılaştırılması ile de vücut enerji stoklarının zorlanması hakkında bilgi sahibi olunmuştur.

Bu ilk aşamadan sonra araştırma projesi tarafımdan UEFA ve FIFA Sağlık Kurullarına sunulmuş ve proje bu Kurullar tarafından da ayrıca ele alınarak desteklenme kararı alınmıştır. Bu amaç doğrultusunda FIFA Sağlık Kurulu Başkanı Dr. M. D'Hooghe ve FIFA Medical Şefi Prof. Dr. Jiri Dvorak konunun uluslararası literatürde en saygın ismi olan Loughborough Üniversitesi'nden Prof. Dr. R. Maughan ve ekibini bu çalışmaya gözlemci olarak atamışlardır. Prof. R. Maughan ve ekibi çalışmanın ikinci ve en önemli aşaması olan Haziran ayı ölçümleri için 20.06.2007 tarihinde bir hafta süreyle Adana'ya gelmişlerdir. FIFA konu ile ilgili tüm çalışmalara onay vermiş, ayrıca şu ana kadar bu şekilde planlanarak hayata geçirilmiş bir çalışma olmadığını ve çalışmanın sonuçlarının kendilerine iletilmesini istemiştir. UEFA da çalışmanın bu denli yüksek bir bilimsel boyutta sürdürülmesinden dolayı memnuniyetini bildirerek, UEFA Sağlık Kurulu üyesi Dr. M. Kreuzfeld' i aynı tarihlerde çalışmaya gözlemci olarak yollamıştır.

Araştırma projesinin ikinci bölümü Adana'da hava sıcaklığının 30 C'nin üstüne çıktığı Haziran ayının üçüncü haftasında, ılık havada ölçümlere davet edilen futbolcularla başlatılmıştır. Bu futbolculara, yaz çalışmasına başlamadan önce Nisan döneminde yapılan performans testleri ve bir önceki periyotta yapılan çalışma programı aynen tekrarlanacaktır. Dört haftalık antrenman sürecinin tekrarlanması ile sporcuların sıcağa uyum sağlayabilme kapasiteleri değerlendirilmiş olacaktır. Tüm çalışma süresinde antrenman ve maç günlerindeki hava sıcaklığı ile nem oranları ayrı ayrı takip edilmektedir. Futbolculara çalışmanın en önemli tetkiki olan vücut sıcaklığında meydana gelen değişiklikleri ve vücudun termal stres karşısında verdiği yanıtı değerlendirmek üzere tasarlanmış yaklaşık 8 mm. boyunda almaç içeren haplar yutturulmuştur. Bu şekilde vücudun içindeki sıcaklık direkt olarak elde edilen sinyallerle vücut dışındaki özel bir cihaza aktarılmakta ve futbolcuların sıcaklık değişimleri sürekli olarak izlenebilmektedir. Bu teknoloji futbol amacıyla ilk kez uygulanmaktadır. Ve sinyal veren haplar dört gün içerisinde vücuttan atılmaktadır. Kalp atım hızını ölçmek için en hassas yöntem olan telemetrik saat düzenekleri kullanılmaktadır. Bu sayede futbolcular maç sırasında istedikleri kadar hareket edebilecek ve bu sırada da sürekli olarak kaydedilen kalp atım hızı maç sonrasında bilgisayara aktarılarak analiz edilecektir. Vücut sıcaklığındaki değişikliklerle eş zamanlı yapılan kayıt sayesinde futbolcunun müsabaka sırasında ne ölçüde zorlandığı tespit edilebilecektir. Çalışmaya FIFA ekibinin önerileri doğrultusunda terden yapılan ölçüm ve analizler de ilave edilmiştir.

Proje sırasında futbolcuların maç performansı ile elde edilecek değişiklikleri yorumlayabilmek için nesnel ölçümler de yapılmıştır. Bu anlamda maçların görüntü kayıtlarının yapılmasıyla ile birlikte GPRS sistemi ile elde edilen kayıtlar değerlendirmede kullanılmaktadır. Bu denli geniş veri tabanı içeren bir çalışma ilktir. Bu çalışma üniversitelerimizin altyapısında ve TFF katkılarıyla sağlanmıştır. Bu çerçevede halen sürdürülmekte olan çalışma, aşırı koşullarda oynanan ve oynanacak futbola yön gösterici bilgiler verecektir. FIFA'nın bu çalışma için Türkiye'nin bilimsel ve eğitilmiş insan gücünden yararlanması ve uluslararası futbol literatürüne sağlık alanındaki ilk TFF kaynaklı çalışmayı sunması açısından gurur vericidir.

Proje Ekibi

Türkiye Futbol Federasyonu

Proje Başkan ve Yürütücüsü

Prof. Dr. Mehmet Binnet

Çukurova Üniversitesi

Prof. Dr. Sanlı Sadi Kurdak, Öğr. Gör. Dr. Kerem Tuncay Özgünen, Araş. Gör. Dr. Çiğdem Zeren, Araş. Gör. Dr. Nalan Dal, Araş. Gör. Zübeyde Yazıcı, Araş. Gör. Selcen Korkmaz,

Öğr. Gör. Nuri Yıldız, Öğr. Gör. Ercan Yeldan

Ankara Üniversitesi

Prof. Dr. Gülfem Ersöz, Doç. Dr. Mithat Koz, Yrd. Doç. Dr. Sürhat Müniroğlu

FIFA

Prof . Dr. Jiri Dvorak, Prof.Dr. Ron Maughan, Phd.Dr.Astrid Junge, Phd.Dr. Susan Shirreffs