TamSaha 242. Sayı / Ocak 2025

FIFAKulüpler Dünya Kupası dönemi Kıtalararası Kupa’nın yeniden do ğ u ş u rak adlarını tarihe yazdırıyorlardı. Kıtalararası Kupa’da, 1990’ların or- tasına kadar Güney Amerikalıların üstünlü ğ ü söz konusuydu. 1960’tan 1994’e kadar oynanan ilk 32 finalde Güney Amerikalılar 19 defa güler- ken Avrupalılar ise 13 ş ampiyonluk elde edebilmi ş ti. Fakat sonrasında dünya futbolunda keskin bir dönü- ş ümya ş anacaktı. Bunun en önemli sebeplerinin ba ş ında da Avrupa ku- lüplerinin reklamve televizyon ya- yını gelirlerininmuazzambir hızda artmaya ba ş laması ve 1995 yılının sonunda devreye giren Bosman anunu vesilesiyle Avrupa Birli ğ i ül- keleri içinde bu ülkelerin vatanda ş ı olan futbolcuların yabancı sınırla- malarındanmuaf tutulması gel- mekteydi. Böylece Avrupa kulüpleri daha yüksekmebla ğ lara daha fazla sayıda oyuncu transfer edebilecek imkâna eri ş mi ş lerdi ve bunun da etkisi hemen görülüyordu. Nitekim 1995’ten 2004’e kadar oynanan 10 Kıtalararası Kupa finalinin sekizini Avrupa takımları kazanı- yor, Güney Amerikalılarsa sadece Boca Juniors ile 2000 ve 2003’te zafere ula ş abiliyordu. Bir yandan güç dengesi Avrupalılar lehine bu ş ekilde bozulmu ş ken bir yandan da FIFA Avrupa ve Güney Amerika’yla sınırlı olmayacak ve di ğ er konfederasyonları da içine alacak bir uluslararası kulüpler turnuvası düzenlemek için dü ğ - meye basmı ş tı. 2000 yılının Ocak ayına gelindi ğ inde de FIFA Kulüpler Dünya Ş ampiyonası adı verilen organizasyonun ilki, Brezilya’da düzenleniyor ve yine bu ülkeden Corinthians’ın ş ampiyonlu ğ uyla ne- ticeleniyordu. FIFA, bu ş ampiyonayı yıllık bir düzene oturtmak istese de 2001’de istedi ğ i finansmanı sa ğ la- yamayınca organizasyona süresiz ara vermek zorunda kalmı ş tı. 2005’e gelindi ğ indeyse Avrupa- Güney Amerika dengesizli ğ inin getirdi ğ i cazibe dü ş ü ş ü ve FIFA’nın be ş yıl önceki turnuvayı bu kez de FIFA Kulüpler Dünya Kupası adı al- tında yeniden canlandırma çabala- rının üst üste binmesiyle birlikte Kıtalararası Kupa, futbol takvimin- den tamamen kalkacaktı. Aslında bundan sonra günümüze kadar FIFA Kulüpler Dünya Kupası adıyla oynanan organizasyonlar da Kıtalararası Kupa’nın bir nevi beta sürümü gibiydi. 2000 yılındaki ilk organizasyonda 12 takım, dörderli üç grupta mücadele ederken 2005’ten itibaren grup a ş aması kaldırılmı ş , bunun yerine Avrupa ve Güney Amerika takımlarının yarı finalden ba ş ladıkları ve bu turda da birbirle- rine rakip olmadıkları bir eliminas- yon sistemine gidilmi ş ti. Di ğ er dört konfederasyonun ş ampiyonlarıysa ön eleme turu oynuyor ve bu turu geçenler yarı finale kalıyorlardı. Do- layısıyla günün sonunda, yine Kıta- lararası Kupa döneminde oldu ğ u gibi bir Avrupa-Güney Amerika finali kuvvetle muhtemeldi. Nitekimbu yeni makyaj altında 2005’te oynanan ilk kupada da fi- nalde Liverpool ile Sao Paulo kar ş ı kar ş ıya geliyor ve gülen taraf, 1-0’lık skorla Sao Paulo oluyordu. Ertesi se- zonsa bir ba ş ka Brezilya temsilcisi Internacional, finalde Milan’ı 1-0 ma ğ lup ederek kupayı müzesine götürecekti. Ancak bundan sonraki sezonlarda, Avrupa futbolunun eko- nomik gücünün katlanarak artmaya devam etmesi ve ço ğ u büyük ligde yabancı kısıtlamalarının iyice esnetilmesinin etkisi FIFA Kulüpler Dünya Kupası’nda da belirgin bir ş e- kilde görülecekti. 2007’den 2023’e kadar oynanan 18 finalden 17’sini Avrupa kulüpleri kazanırken bu dö- nemin tek istisnası, 2012’deki finalde Corinthians’ın Chelsea’yi 1-0 yen- mesiyle ya ş anıyordu. Bununla bir- likte, Avrupa kulüplerinin gitgide daha da güçlendi ğ i bu süreçte, Güney Amerika kulüpleriyse bırakın yerlerinde saymayı, geriye gider hâle gelmi ş lerdi. Zaten birazcık parlayan Güney Amerikalı genç oyuncular solu ğ u Avrupa’da almaktaydı. Bunun etkisiyse zaman zaman fi- nallere, Güney Amerikalıların de ğ il de Asya, Afrika ve Kuzey Amerika temsilcilerinin çıkmasında görülü- yordu. Zinciri ilk kıran, 2010’da fi- nalde Inter’in rakibi olan ve sahadan 3-0’lık yenilgiyle ayrılan Demokratik Kongo Cumhuriyeti ekibi TPMa- zembe idi. Üç yıl sonraysa Fas’ın Raja Casablanca takımı, Bayern Münih ile final oynuyor ve 2-0 kaybediyordu. Afrikalıların bu ba ş arısının ardından 2016 yılındaysa Japonya’nın Kashima Antlers ekibi, finalde Real Madrid’e rakip oldu ve 90 dakika içinde 2-2’yi bulup dev rakibine kafa tutsa da 120 dakika sonunda 4-2’lik yenilgiyle ikincili ğ e razı oldu. İ ki sene sonraysa Birle ş ik Arap Emirlikleri’nin El Ayn takımı, finalde Real Madrid’e 4-1 ma ğ lup oldu. 2020 yılına gelindi ğ indeyse CONCACAF, kupa tarihindeki tek finalistini çıkardı. Meksika’nın Tigres UANL ekibi yarı finalde Palmeiras’a 1-0’lık skorla üstünlük sa ğ layarak bu ş erefe nail olsa da finalde Bayern Münih’e aynı skorla kaybetmekten kurtulamadı. Son olarak 2022 yı- lında da Suudi Arabistan’ın El Hilal takımı, finalde Real Madrid kar ş ısına çıktı ve rakibine 5-3’lük skorla boyun e ğ di. Öte yandan FIFA, dünya genelin- den çok daha fazla kulübün katıla- ca ğ ı bir organizasyon düzenleme amacıyla çalı ş malarını sürdür- mekteydi. Nihayet bu çalı ş ma- larda da 2025 yılının Haziran-Temmuz dönemi için tak- vimde uygun bir yer açıldı ve FIFA Kulüpler Dünya Kupası’nın, bu ta- rihten itibaren her dört yılda bir, 32 takımın katılımıyla düzenlen- mesi kararla ş tırıldı. Ancak FIFA, bu adımı atarken ku- panın eski formatının, Kıtalararası Kupa’dan kalma gelene ğ ini de ta- mamen yok etmek istemiyordu. Bunun sonucunda da 2005’ten 2023’e kadar FIFA Kulüpler Dünya Kupası adı altında oynanan orga- nizasyonun, 2024’ten itibaren FIFA Kıtalararası Kupa adıyla yapılması kararla ş tırılmı ş tı. Aslında ismen 2004’teki kupa canlandırılmı ş gibi duruyordu ama ş eklen 2005’te ba ş layan format devam etmek- teydi. Yine de 1960’tan 2004’e kadar FIFA tarafından organize edilmeyen Kıtalararası Kupa’nın isminin bu ş ekilde kullanılması, FIFA’nın geçmi ş te görmezden gel- di ğ i anlamlı bir organizasyona ni- hayet sahip çıkması olarak da yorumlanabilirdi ve bu do ğ rultuda önemli bir kupanın yeniden can- landırıldı ğ ı da söylenebilirdi. 2024 FIFAKıtalararası Kupa formatı İ smen yenilenen, kısmen yeniden canlandırılan organizasyonun ilkine katılma hakkını elde eden takımlar, UEFA Ş ampiyonlar Ligi ş ampiyonu Real Madrid, Liberta- dores Kupası ş ampiyonu Botafogo, Asya ş ampiyonu El Ayn, Afrika ş ampiyonu El Ehli, CONCACAF ş ampiyonu Pachuca ve Okya- nusya ş ampiyonu Auckland City idi. Organizasyonun ş emasına bakıldı ğ ındaysa finale giden iki yol, ş u ş ekilde tasarlanmı ş tı. Bir yanda ilk olarak bir play-o ff turunda Asya ve Okyanusya temsilcileri kar ş ı kar ş ıya gelecek, bumaçı kazanan tarafsa “Afrika- Asya-Pasifik Kupası” adı altında oynanacak sonraki turda, Afrika ş ampiyonuyla kar ş ı kar ş ıya gele- cekti. Di ğ er yandaysa Güney Ame- rika ve CONCACAF ş ampiyonları “Amerikalar Derbisi” adı verilen maçta kozlarını payla ş acaklardı. Daha sonrasındaysa bu iki koldan gelecek iki takım, “Challenger Kupası” adıyla oynanacak yarı final maçında birbirlerine rakip olacaklardı. Bumaçtan da galibi- yetle ayrılan takımda en nihaye- tinde finale do ğ rudan kalan UEFA Ş ampiyonlar Ligi ş ampiyonunun kar ş ısına çıkacaktı. Son dönemde sürekli Avrupalılarınmüzesine giden kupayı Güney Amerikalılar 2012’de Corinthians’la kazanmı ş tı... 49 48