TamSaha 239. Sayı / Ekim 2024

Gönülden Kaleme E ş imiz, dos- tumuz veya bir arkada ş ı- mızın çöze- medi ğ i bir sıkıntısı oldu ğ unda teselli etmek, her sorunun bir çözümünün oldu- ğ unu vurgulamak için, “Bu dünya- nın sonu de ğ il ki” deriz. İ nsanları teselli etmek için bu sözü söyleye- bilmemize kar ş ın, içinde ya ş adı ğ ı- mız dünyamız için aynı cümleyi kurabilmemiz artık çok zor. Çe ş itli önlemler almalıyız ama i ş in vahametini kavrayamadı ğ ımız ve ş imdilik ba ş ka ş eyleri önceledi- ğ imizden dolayı bu cümleyi kuramıyoruz. Dünya üzerinde ya ş ayan 8milyar insanın büyük bir ço ğ unlu ğ u dün- yanın dengesini bozmak için kıya- sıya yarı ş ıyor. Dünyanın dengesini nasıl mı bozuyoruz? Do ğ ayı a ş ırı kirletmek suretiyle telafisi müm- kün olmayan hasarlara yol açıyor, do ğ anın insan hayatını güçle ş tire- cek iklimhareketlerinin zamansız olu ş masının, yani küresel ısınma- nınmüsebbibi oluyoruz. Küresel ısınmayı özetle, atmosfer- deki sera gazlarının birikimi sonucu dünya yüzeyindeki orta- lama sıcaklıkların artması olarak tanımlayabiliriz. Küresel ısınmanın sebeplerinden biri kömür, petrol, do ğ algaz gibi fosil yakıtların yaygın kullanımıdır. Enerji üretimi, ula ş ım ve tarım gibi sektörlerdeki bilinçsiz faaliyetler, büyükmiktarda sera gazı sürümüne neden olmaktadır. Küresel ısınmayı tetikleyen di ğ er unsurlardan biri de sanayile ş me ve endüstriyel faaliyetlerdir. Fabrika bacalarından çıkan duman ve çe- ş itli gazlar, kimyasal atıklar, sera gazı salınımı ve üretim süreçleri, iklimde ğ i ş ikli ğ i üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Özellikle karbondi- oksit, metan ve azot oksitlerin atmosfere salınması, sera etkisini artırmaktadır. Bu gazlar, güne ş ten gelen ısıyı atmosferde hapseder ve dünya yüzeyinin ısınmasına yol açar. Çe ş itli önlemlerle bunların azaltılmasınınmümkün oldu ğ u unutulmamalıdır. Unutulmasın ki ormanlar, karbon döngüsünün önemli bir parçasıdır ve atmosfer- deki karbondioksit seviyelerini düzenleyen do ğ al bir süreç olan fotosentez yoluyla karbondioksiti emerler. Dünyanın pek çok bölgesinde ve ülkemizde bu yıl da orman yangın- ları oldu. Yangınlar sebebiyle veya insan eliyle tahrip edilerek yok edilmesiyle, karbon döngüsü etki- lendi ve atmosferdeki karbondiok- sit seviyesi bu sene de artmaya devam etti. Bu artı ş da küresel ısınmanın hızını yükselten sebepler arasında yer almaktadır. Do ğ anın kendi kendini yenileyebil- mesinin etkili bir yolu da dünya- mızdaki orman varlı ğ ıdır. Dünyamızda orman yangınlarıyla kaybetti ğ imizin iki katı büyüklü- ğ ündeki alanı a ğ aç kesimleriyle kaybediyoruz. Ormanların okya- nuslardan sonra dünyanın oksijen ihtiyacını kar ş ılayan a ğ aç topluluk- ları olmalarının yanında ba ş ka faydaları da vardır. Bundan dolayı orman yangınlarında “Ci ğ erlerimiz yanıyor” deriz. Yanan ormanlar için “Ci ğ erlerimiz yanıyor” dememize ra ğ men ci ğ erlerimize verdi ğ imiz önemin binde birini ormanları ko- rumak için vermekten imtina ede- riz. Gerçi sigara içenler hâriç… Onlar ci ğ erlerine önemverseydi bu kötü alı ş kanlıklarından vazgeçerlerdi. Ormanların sa ğ ladı ğ ı faydanın farkında de ğ iliz. Farkında olsaydık dünya ormanlarına bu kadar hoy- rat davranmazdık. Do ğ ada sadece ormanları yok etseydik bir yere kadar do ğ anın tepkisinin görece olarak daha az olma ihtimali vardı. Ama topra ğ ı, suyu ve havayı öyle- sine kirlettik ki do ğ anın bu kirlili ğ i sindirecek hâli kalmadı. Bu sebep- tendir ki dünyamızda do ğ al afetler, pek sık görülmeyen co ğ rafyalarda bile sıkça, ş iddetli ve hiddetli ş ekilde kendini gösterir oldu. Küre- sel ısınmanın etkisiyle, kuraklık, seller, ş iddetli kasırgalar gibi a ş ırı hava olaylarının sıklı ğ ı ve etkisinde artı ş , okyanus ve deniz suyu sevi- yelerinde yükselme, okyanusların asit oranlarında artı ş , buzulların erimesi gibi etkenler sonucunda bitkiler, hayvanlar ve ekosistemle- rin yanı sıra insan topluluklarının da ciddi risk altına girmesi kaçınıl- maz oluyor. Bunlar insanların birebir ya ş adı ğ ı görünen felâketler. Bir de görünmeyen zararları var küresel ısınmanın… Bu da ozon ta- bakasına verdi ğ imiz zararla ortaya çıkıyor. Hayat kayna ğ ı olan güne- ş in zararlı ı ş ınlarını tutan ozon tabakasının zararlı ı ş ınları tuta- maması sonucu insanlarda ba ş ta cilt kanseri olmak üzere çe ş itli kanser türlerinin fazlala ş ması so- nucu ölümlere sebep olması, tehli- kenin görünmez kısmının insanlar için çok daha vahimboyutlara ula ş tı ğ ını gösteriyor. İ nsano ğ lunun daha fazla kazanma hırsı, do ğ anın dengesini bozan en büyük unsurdur. Dünyanın herhangi bir yerinde fabrika açılı- yor, bacaya havayı daha az kirlet- mesine yarayacak filtre takılmıyor, suyun uzun süre kirlenmesini ön- leyecek olan arıtma sistemini üre- tilen ürününmâliyeti dü ş ük olsun diye yapılmıyor. Üstelik de fabrika- lar nakliye gideri azalsın diye verimli tarımarazileri üzerine kuruluyor. Herkes çiftçilik yapıp üretemeyece ğ ine göre insanların çalı ş acakları fabrikalara da ihti- yaçları var. Zaten bu ihtiyaç i ş yer- lerinde gerekli önlemleri alanlar hâriç, fazla para kazanmak isteyen insanların, do ğ ayı kirletirken sı- ğ ındıkları bahanelerin omurgasını olu ş turuyor. Do ğ ayı korumak için çe ş itli önlemalanların üretti ğ i ürününmâliyeti do ğ al olarak arttı ğ ı için, önlemalmayanlarla piyasada haksız bir rekabete girdikleri de unutulmamalı. Dünya tüketimde sınır tanımıyor. Teknoloji üretiyor da üretiyor. Üretim sırasında iklimde ğ i ş ikli- ğ ine sebebiyet verecek o kadar gaz atmosfere salınıyor ki, küresel ısınma kaçınılmaz oluyor. A ş ırı üretimin sonucu çevre kirlili ğ i ve dünyamız elektronik cihaz çöplü- ğ üne dönüyor. Do ğ a ve e ş zamanlı ozon tabakasına verdi ğ imiz zarar göz önüne alındı ğ ında bu yılların, insano ğ lunun zor ama iyi yılları olarak görülmesi gerekiyor. Atalarımız do ğ ayı dinlemeyi yine atalarından ö ğ renmi ş ler ve ö ğ ren- diklerini geli ş tirerek eksiksiz uy- gulamaları sonucu do ğ a ile barı ş ık ya ş amayı becerebilmi ş ler. Do ğ a da ayarları bozulmadı ğ ı için rutin davranı ş sergilemi ş ve bu durum da insanların hayatlarını kolayla ş - tırmı ş . İ nsanın do ğ asında ya ş ama- nın dünyamızı ne hâle getirdi ğ ini gördük. Bunun yerine atalarımız gibi do ğ anın insanı olmayı becere- mezsek, yani do ğ anın kurallarına göre ya ş antımızı düzenlemezsek insanlar için dünyanın sonunun kısa zamanda gelmesi kaçınılmaz olacaktır. Yeni bulu ş ların icadı ve teknoloji- nin geli ş mesi bugün için kısa vadede insanların faydasına gibi görünse de uzun vadede do ğ aya verdi ğ i zarar göz önüne alındı ğ ında insanların dünyada ya ş amlarını tehlikeye sokacak ana unsur olması bir paradoks de ğ il mi? Dünya kendini mutlaka yenileye- cektir. Pandemi döneminde bunu gördük. İ nsan hareketlerinin tüm dünyada kısıtlanması sırasında do ğ al hayat kısmen yenilenme ya ş adı. Gelecek nesillerimizin dünyanın nimetlerinden faydalan- maları, insanların büyük acılar çekmemeleri ve biz atalarını hayırla yâd etmeleri için bugünden tezi yok gerekli önlemleri almalıyız. Almamız gereken önlemlere ge- lince, öncelikle zihniyet de ğ i ş ikli ğ i ş art. İ nsanlar bugünkü anlayı ş la- rını de ğ i ş tirmedi ğ i sürece dünyayı kirletmeyi durdurmakmümkün de ğ il. Kirlili ğ i azaltabilmenin yolu sıfır atık dü ş üncesini tüm insanla- rın benimsemesinden geçer. Böylece do ğ aya daha az zarar veri- lecek, bu durumda da ilk adımatıl- mı ş olacaktır. Örne ğ in i ş e bireysel olarak evimizdeki çöpleri ayır- makla ba ş layabiliriz. Ardından her sene yenisi çıkan telefon gibi elektronik cihazları her yıl almak yerine en az be ş yılda bir almamız, dünya için küçük, insanlık için büyük adımlarımızdan biri olur. Tüketimalı ş kanlı ğ ımızı pahalı da olsa do ğ a için önlemalan firmalara yönlendirmeyiz ki önlemalma- yanlar da ürünlerini satabilmek için bu çabayı göstermek zorunda kalsınlar. Biliyorum, dünyanın bugünkü ekonomik ş artlarında bu çok zor ama bir ş eyler yapmazsak artık çok geç olabilir. Sözü bir Kızılderili atasözüyle noktalayalım. Gerçi onlar bunu beyazlar için söylemi ş ler ama ben bunu tüm insanlar için uyarlamı ş olayım: “Son ırmak kurudu ğ unda, son a ğ aç yok oldu ğ unda, son balık öldü ğ ünde; insanlar paranın yenmeyen bir ş ey oldu ğ unu anlayacak.” Ya ş am sevinciniz hiç bitmesin. Sa ğ lıkla kalın… 4 İ smail Gökçek Dünyanın sonu 149 148