TamSaha 182. Sayı / Ocak 2020

Avusturya Millî Takımı Teknik Direktörü Hugo Meisl 1927 yılında Orta Avrupa Kupası fikrini ortaya atarken, Fransa Futbol Federas- yonu Genel Sekreteri ve aynı zamanda bir FIFA delegesi olan Henri Delaunay da tümkıtayı kapsayacak bir şampiyona tasar- lamıştı. Ancak belki de henüz o zamanlar UEFA gibi bütün Avrupa futbolunu tek bir çatı altında toplayacak bir kurum ol- madığı için, Meisl’ın lokal önerisi, ülkesi ve çevresinde kabul görür- ken, Delaunay’ın önerisi uzunca bir müddet sürüncemede kal- maya mahkûmolmuştu. UEFA 1954’te nihayet ku- rulduğunda Henri Delau- nay’ın kıta şampiyonası önerisi 27. yaşına girmişti. Yine de ilk Avrupa Futbol Şampiyonası apar topar organize edilemedi. Ha- zırlıkların tamamlanması yaklaşık üç sene sürdü. O zaman “Avrupa Uluslar Kupası” adı verilen turnu- vanın ilk organizasyo- nuysa beklenen ilgiyi görememesi nedeniyle az daha ertelenmek zorunda kalacaktı. Zira turnuvaya eleme turları dâhil en az 16 takı- mın katılması öngörülmüştü ancak UEFA’nın 33 üyesi içinden buna yanaşan pek çıkmamıştı. Birçok ülke federasyonu turnuva- nın önemli bir etkiye sahip olup olmayacağı konusunda tereddüt içindeydi. İlk turnuvaya katılım için UEFA tarafından yapılan da- vete icabet etmeyenler arasında dört Britanyalı; İngiltere, İskoçya, Kuzey İrlanda ve Galler’in yanı sıra Avrupa’dan o zamana kadar çıkan dünya şampiyonları İtalya ve Federal Almanya ile yaklaş- makta olan 1958 Dünya Kupa- sı’nın ev sahibi (hatta bu kupada finale kadar gideceklerdi) İsveç de yer alıyordu. Neyse ki sürenin bitmesine az bir süre kala toplamda 17 takım turnuvaya katılma konusundaki isteklerini ortaya koymuşlardı. Böylelikle ilk Avrupa Şampiyona- sı’nın elemelerinin kura çekimi 1958 yazında, İsveç’te yapıldı. Fakat kura çekimlerinin Dünya Kupası oynanırken yapılması, ilgisizliği de beraberinde getirdi. Avrupa Şampiyonası, dünya basınında kendisine doğru dürüst yer bulamadı. Turnuvada eleme turları niteliğin- deki sekizde bir finaller ile çeyrek finaller çift maç eliminasyon usulüne göre oynanacaktı. Bu iki turun ardından kalan dört takımsa bugün bizlerin daha çok basketbol ve voleybol turnuvala- rından aşina olduğu Final Four usulü bir sistemle, daha sonradan belirlenecek bir ülkede karşı karşıya gelecekti. 46 47 Turnuva iki devreli lig usulüne göre oynanacaktı ve maçlar dört yıllık bir periyoda yayılmıştı. 1930’da tamamlanan ilk organi- zasyonda zafere İtalya ulaşırken Meisl’ın Avusturyası da ikinci sırayı almıştı. 1931-32 yıllarında oynanan bir sonraki Orta Avrupa Kupası’ndaysa zafer bu kez İtalyanları ikinciliğe razı eden Avusturya’nındı. 1933-35 yılları arasında düzenlenen üçüncü tur- nuvadaysa zirve yine İtalyanların eline geçti. İkinci olma sırası da Avusturya’daydı. Dördüncü Orta Avrupa Kupası 1936 yılında oynanmaya başla- dıysa da yeni bir dünya savaşının çıkma tehlikesi kendini iyiden iyiye belli edince 1938’de turnu- vaya süresiz ara verildi. İkinci Dünya Savaşı sonrasında turnuva, Avusturya Futbol Federasyonu eski başkanı ve aynı zamanda eski de bir hakem olan Dr. Josef Gerö’nün adına düzenlenmeye başlandı. 1938’de yarımkalan turnuva devam ettirilmemiş ve beş takım arasında sil baştan yeni bir turnuvaya girişilmişti. 1953 yı- lında sona eren bu ilk Dr. Gerö Ku- pası’nıysa, dönemin dünyadaki belki de en büyük efsanesi olan Macaristan Millî Takımı kazanır- ken Çekoslovakya ikinci olmuştu. Dr. Gerö Kupası 1954-60 yılları arasında son kez düzenlendi. Bu son turnuvaya Yugoslavya da dâhil edilmiş ve takımların oyna- dığı maç sayısı 10’a yükselmişti. Bu son turnuvayı Çekoslovakya kazanırken Macarlar ise bu kez ikincilikle yetinmişti. 1960 yılında Avrupa Futbol Şam- piyonası’nın başlamasıyla birlikte Dr. Gerö Kupası bir daha organize edilmedi. Ancak turnuva, futbol tarihiyle ilgili birçok kaynak tarafından 1960 öncesi dönemin Avrupa’daki en önemli ulusla- rarası futbol turnuvası olarak gösterilmekte, hatta ondan dönemin “Avrupa Kupası” olarak da bahsedilmektedir. Bunun sebebi de 20. Yüzyılın ilk yarısında futbolda Avrupa’nın en önde gelen ülkelerinin, Orta Avrupa ülkeleri olmasıdır. Avrupa’nın batısında ve ortasında oynanan turnuvaların dışında do- ğusunda ve güneydoğusunda da 1920’lerin sonlarında çeşitli turnuvalar düzenlenmeye başla- mıştı. Bunlar Balkan, Baltık ve Kafkas ülkelerini kapsayan turnuvalardı. İlk Balkan Kupası Romanya, Yu- goslavya, Bulgaristan ve Yuna- nistan’ın katılımıyla 1929-1931 yılları arasında oynandı. Turnu- vada Romanya şampiyon olurken Yugoslavya ikinci, Yunanistan üçüncü, Bulgaristan da dördüncü sıraları alıyordu. 1931 senesinde kupanın ikincisi düzenlendi ama Yunanistan ile Romanya organizasyona katıl- mama kararı alınca kupaya son anda Türkiye dâhil edildi. Oyna- dığı iki maçı da kazanan Bulgaris- tan şampiyonluğa ulaşırken Millî Takımımız diğer maçında Yugoslavya’yı 2-0 yenip ikinci sırayı aldı. Bundan sonraki beş yıl içindeyse bir kez Yunanistan’ın çekilmesi haricinde turnuva hep Yugos- lavya, Romanya, Bulgaristan ve Yunanistan arasında oynandı. Bu beş turnuvada Yugoslavya ve Romanya ikişer kez zafere ulaşır- ken Bulgaristan da bir kez güldü. İkinci Dünya Savaşı nedeniyle on yıllık bir sekteye uğrayan Balkan Kupası, 1946’da yeniden başlar- ken Arnavutlar da kupada ilk defa boy gösterdi ve tarihlerindeki tek uluslararası başarıyı elde ederek bu turnuvada şampiyonluğa ulaştı. Bu tarihten sonraysa turnuvanın Orta Avrupa ülkelerini de kapsa- yacak şekilde genişletilmesi yö- nünde çalışmalar yapıldıysa da Baltık Cumhuriyetleri olarak bilinen Litvanya, Letonya ve Estonya’nın kendi aralarında organize ettiği turnuvanın ilki 1928’de düzenlendi. SSCB döne- minde bir müddet Belarus da bu turnuvaya iştirak etti. 1976 yılına kadar kısa aralıklar hâricinde dü- zenli olarak organize edilen tur- nuvaya 1977’den Baltık Cumhuri- yetleri’nin SSCB’den ayrıldıkları 1991 senesine kadar ara verildi. 1991’de yeniden organizasyonuna başlandı ve 2005 yılına kadar da turnuva hemen hemen her sene oynandı. Turnuva tarihinde Letonya 19, Litvanya 16, Estonya ise 8 birincilik kazandı. 1926’dan 1935’e kadar toplambeş defa organize edilmiş bir turnu- vaydı. Katılımcı ülkeler Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’dı. Tek devreli lig usulüne göre oynanan bu turnuvada Gürcistan üç, Azerbaycan da iki şampiyonluk alırken Ermenistan beş turnu- vada da sonunculukla yetindi. Balkan Kupası bunda başarılı olunamadı. 1947’de Macaristan’ın katılıp kazandığı organizasyon bir bakıma turnu- vanın sonu oldu zira bir sonraki sezon, turnuva yarıda kalacaktı. 1970’lerde kupanın yeniden can- landırılması için yapılan girişimler de pek etkili olamadı ve turnuva bu dönemde de sadece iki kez dü- zenlenebildi. Bunların ilkinde Bul- garistan, ikincisindeyse Romanya kupaya uzanan taraflar oldu. Baltık Kupası Trans-Ka﬍asya Kupası Avrupa Şampiyonası Nasıl Ortaya Çıktı? Orta Avrupa Kupası’nın ilk şampiyonu İtalya Balkan Kupası’nınmüdavimlerinden Yugoslavya Henri Delaunay