TamSaha 175. Sayı / Haziran 2019

İlklerin kupası İlk kez yaz aylarında oynanacak olan Afrika Uluslar Kupası, Mısır’ın ev sahipliğinde 21 Haziran’da başlayacak. 32. kez yapılacak olan turnuvada yaşanacak bir diğer ilkse katılımcı sayısının 24’e çıkması olacak. Afrika Uluslar Kupası Onur Erdem frika, 20. yüzyılın başlarında Avrupalı büyük devletler tarafından paylaşılmış durumdaydı. Birleşik Krallık, Fransa, Portekiz, İspanya, İtalya, Almanya ve Belçika, kıtanın tamamına yakınını sömürgeleri haline getirmişlerdi. Koca kıtada bağımsız olan sadece iki ülke vardı; Atlantik kıyısında küçük bir toprak üzerine kurulu olan Liberya ile doğuda nispeten daha büyük bir alana yayılan ve günümüzdeki Etiyopya’nın selefi konumunda olan Habeşistan Krallığı. Bu sömürge düzeninin çözülmeye başlama- sıysa, II. Dünya Savaşı’nın sonrasına denk gele- cekti. Savaş, Avrupa’ya mali açıdan da çok ağır bir fatura çıkarmıştı ve bunun sonucunda, yu- karıda adı geçen büyük devletler, Afrika’daki sömürge düzeninin tâbiri caizse işletme mali- yetlerini karşılamakta bile zorlanır hale gel- mişti. Aynı dönemde Afrika’da da milliyetçilik akımları yükselmekteydi ve bunun sonucunda sömürgeciler, boyundurukları altındaki ülkele- rin birbiri ardına bağımsızlıklarını ilân etmesine rıza göstermek zorunda kalacaklardı. 20. yüzyılın ilk yarısı içerisinde Birleşik Kral- lık’tan kâğıt üzerinde ayrılan Güney Afrika ile Mısır’ın ardından, II. Dünya Savaşı sonrasında ilk olarak 1951’de Libya, İtalya’dan bağımsızlı- ğını ilân ediyordu. 1956’da Sudan, Tunus ve Fas, 1957’de de Gana’nın bağımsızlık ilânlarıyla birlikte, dekolonizasyon süreci hızlanacaktı. Kıtada yaşanmakta olan bu değişim, elbette futbol sahalarında da kendisini göstermekte gecikmeyecekti. 1954’te İsviçre’nin Bern şeh- rinde düzenlenen FIFA kongresine Mısır, Sudan, Etiyopya ve Güney Afrika federasyonlarından temsilciler katılmış, kongrede Afrika ayrı bir bölge olarak kabul edilmiş ve Mısır’dan bir temsilci de FIFA İcra Komitesi’nde görev almaya başlamıştı. İki yıl sonra Lizbon’da düzenlenen FIFA kongresindeyse bu dört ülkenin federas- yon yetkilileri, Afrika Futbol Konfederasyo- nu’nun oluşturulması için gerekli anlaşmaları yapacak ve 8 Şubat 1957’ye gelindiğinde de CAF, resmen kurulacaktı. Bunun evvelinde, bir Af- rika şampiyonası düzenlenmesi fikri de benim- senmiş ve turnuva için uygun tarih aralığı da 10-15 Şubat 1957 olarak belirlenmişti. CAF da bu turnuva başlamadan iki gün önce ivedilikle faa- liyete geçecekti. İlk turnuvanın, doğal olarak kurucu dört ülke arasında düzenlenmesi düşünülmüştü. Ne var ki bu dört ülkeden Güney Afrika’da 1948 yılında ırkçı ayrımcı Apartheid rejimine geçilmiş olması işleri karıştıracaktı. Güney Afrika’daki durum- dan, siyahların ağırlıkta olduğu nüfuslara sahip Etiyopya ile Sudan zaten rahatsızdı. Bunun üzerine Güney Afrikalı yetkililer, Sudan’da düzenlenecek turnuvaya sadece beyazlardan oluşan bir takımgönderebileceklerini söyledi- ğindeyse ipler kopacak ve Güney Afrika, CAF’tan ihraç edilecekti. Dolayısıyla ilk Afrika Uluslar Kupası, sadece üç ülke arasında oynanmak zorunda kalıyordu. Önceden yapılan eşleşmelere göre yarı finalde Güney Afrika ile oynaması gereken Etiyopya, böylelikle doğru- dan finale kalırken, diğer yarı final mücadele- sindeyse Mısır, Sudan’a 2-1 üstünlük sağlıyordu. Mısır ile Etiyopya’nın karşı karşıya geldiği final maçındaysa Mısır 4-0 galip gelerek ilk Afrika şampiyonu olmanın gururunu yaşa- yacaktı. İki yıl sonraki ikinci turnuva, yine bu üç takım arasında düzenlenirken, o dönemki adıyla Birleşik Arap Cumhuriyeti olan Mısır, bu kez de Sudan’ı finalde 4-0 yenerek üst üste ikinci şampiyonluğunu elde ediyordu. 1960’ların başından itibaren Afrika’daki dekolonizasyon süreci çok büyük bir ivme kazanacaktı. Çoğu Fransız Batı Afrika’sından olmak üzere 16 ülke, bir sene içerisinde bağım- sızlıklarını ilân etmişti. 1950’lerin sonunda Gana ve Gine’nin de Birleşik Krallık ve Fransa hege- monyasından çıktıkları hesaba katıldığında, Afrika’daki bağımsız devlet sayısı 25’i geçmişti. Bu sayı, 1960’ların ortasına gelindiğindeyse 40’a yaklaşacaktı. Kıtadaki ülke sayısının artması nedeniyle, Afrika Uluslar Kupası’nda da 1960’larda katılımcı sayısı yavaş yavaş artacaktı. 1 962’de dört takımla oynanan üçüncü turnuvayı Etiyopya kazanırken, 1963 ve 1965’teyse katılımcı sayısı altıya yükselmiş ve bu iki tur- nuvayı da Gana şampiyon olarak tamamlamıştı. 1968’deyse katılımcı sayısı sekize yükseliyor ve daha sonra Zaire adını alacak olan Kongo-Kinshasa zafere ulaşıyordu. A 114 115