Türkiye - İran Maç Kitabı

fethetmeleriyle birlikte İran’da Türk hâkimiyeti başlar. 1220’de Moğolların fethinin ardından İran da İlhanlı Devleti’nin hâkimiyetine girer. 1393’ten itibaren ise o topraklarda Timur hüküm sürer. 15. yüzyılda İran’da egemenliği elinde tutan Karakoyunlu ve Akkoyunlu hanedanları da Türktür. 1501’de Şah İsmail’in Tebriz’i fethiyle birlikte ise İran’da Safevi hâkimiyeti başlar. Bu dönemde, İran’da Şiiliğin 12 İmam kolu hâkim olur ve Osmanlı ile Safeviler arasında mücadele başlar. Bu mücadele, 1639’da imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması’nda sınırların belirlenmesiyle yerini o günden bu yana süren bir barış sürecine bırakır. 1719-20 yıllarında Afgan istilasına uğrayan İran’da 1736-47 arasında Nadir Şah, Afşar Hanedanı’nı kurar. 1794’te ise Aga Muhammed Han’ın iktidara gelmesiyle 1921 yılına kadar İran’da Türk Kaçar Hanedanı hüküm sürer. 19. yüzyılda Rusya ve Afganistan’a büyük topraklar kaybeden İran, 1901’de ülkede petrolün bulanmasıyla İngiliz ve Rusların yoğun rekabet alanına dönüşür. 1906’da ilk Meclis toplanır ve ilk anayasa kabul edilir. 1907’de İngiliz-Rus anlaşmasıyla İran, nüfuz bölgelerine bölünür. I. Cihan Harbi’nde İran toprakları İngiliz, Rus ve Osmanlı kuvvetlerinin harekât sahası olur. 1921-25 döneminde Kaçar Hanedanı bir askeri darbeyle yıkılır ve ordudan Rıza Han askeri bir yönetim kurar. Böylece Rıza Şah Pehlevi’nin kurduğu Pehlevi Hanedanı’nın hükmü yürümeye başlar. ll. Cihan Harbi’nde Sovyetler Birliği, İran’ı işgal eder, Rıza Şah’ın yerine oğlu Muhammed Rıza Pehlevi’yi geçirir. Bu arada ülkenin bazı bölgelerinde Sovyet taraftarı rejimler kurulur. 1951-53 döneminde petrolü millîleştiren Başbakan Musaddık bir darbeyle devrilir ve 1954’te Şah, petrolün kontrolünü Batılı bir konsorsiyuma bırakır. 1978’de ise muhalefet, sürgündeki Ayetullah Humeyni’nin liderliğinde, genel bir ayaklanma başlatır. 1979’da Şah’ın ülkeyi terk etmesiyle Pehlevi Hanedanı sona Resmi Adı İran İslam Cumhuriyeti Yönetim Biçimi İslami Cumhuriyet Başkenti Tahran Resmî Dili Farsça Nüfusu 82 milyon 21 bin 564 kişi Yüzölçümü 1 milyon 648 bin 195 kilometrekare Kişi Başına Gelir 5 bin 342 bin $ Para Birimi İran Riyali İran veya resmi adıyla İran İslam Cumhuriyeti, ülkemizin doğuda sınırdaş olduğu kadim bir komşumuz. Güneyde Basra Körfezi ve Umman Körfezi, kuzeyde ise Hazar Denizi ile çevrili olan İran’ın ülkemiz dışında Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Pakistan, Afganistan ve Türkmenistan’la da kara sınırları bulunuyor. Dünyadaki en eski sürekli uygarlıklardan birine ev sahipliği yapan İran, Birleşmiş Milletler, Bağlantısızlar Hareketi, İslam İşbirliği Teşkilatı ve OPEC üyesi. İran siyasal sistemi 1979’da kabul edilen anayasaya göre oluşturulan bir yönetim yapısına göre işliyor. En yüksek devlet makamını “İran Dinî Liderliği” oluşturuyor. Ülkenin adı M.Ö. 6. yüzyıldan 1935’e kadar Pers İmparatorluğu, Acemistan gibi isimlerle bilinirken, o yıl Rıza Şah uluslararası topluluktan “İran” adını kullanmalarını istemiştir. Birkaç yıl sonra bu isim değişikliğinin ülkenin geçmişiyle arasındaki bağı kopardığını iddia eden bilim insanları protesto gösterileri yapmış, 1959’da Muhammed Rıza Pehlevî her iki ifadenin resmî olarak birlikte ve birbirinin yerine kullanılabileceğini açıklamıştır. 1979’daki İran İslâm Devrimi’nden itibaren ülkenin resmi adı “İran İslâm Cumhuriyeti” olmuştur. Tarih İran’ın köklü tarihi MÖ 1100 yılında Elamlıların kurmuş olduğu imparatorlukla başlar. Onu MÖ 550 yılında kurulan Pers İmparatorluğu takip eder. MÖ 330’da Büyük İskender’in İran’ı fethetmesiyle Helenistik kültür İran’a yayılır. İskender’in ölümünden sonra İran, İskender’in generallerinden Seleucus’un kurduğu devletin yönetiminde kalır, daha sonra yerini Part İmparatorluğuna bırakır. Bu dönemde İran’la Roma arasında uzun savaşlar yaşanmıştır. MS 220’de Sasani İmparatorluğu kurulur ve bu dönemde Roma İmparatorluğu ile savaşlar devam eder. 637 ile 641 yılları arasında ise İran, İslam orduları tarafından fethedilir. 1040’ta Selçukluların Dandanakan Savaşı’nda Gaznelileri yenerek Horasan ve daha sonra tüm İran ve ön Asya’yı İran’ı Tanıyalım Milattan önce 1100 yılında Elamlıların kurduğu imparatorlukla tarih sahnesine çıkan İran, Pers ve Sasani İmparatorlukları dönemlerinde altın çağlarını yaşadı. 560 kilometre ile ülkemizin en uzun ikinci sınır komşusu olan İran’la aramızda 1639’daki Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndan bu yana süren bir barış dönemi yaşanıyor. Doğudaki kadim komşumuz 33 32 İsfahan’daki ünlü Cuma Mescidi Şiraz’ın kuzeydoğusunda yer alan tarihi Persopolis İran Irak Azerbaycan Türkmenistan Hazar Denizi Suudi Arabistan Katar BAE Umman İran Körfezi Türkiye Ermenistan Afganistan Pakistan