Basic HTML Version
Politik ve ekonomik
Avrupa ülkelerinin 1930’da baflta
okyanus yolculu¤u ve de¤iflik iklim
olmak üzere çekti¤i zorluklar sonu-
cunda ilk kupay› takip eden 9 turnu-
van›n 6’s› Avrupa’da yap›ld›. S›ra
tekrar Amerika k›tas›na geldi¤inde
bu kez ev sahibi ülke Arjantin ola-
cakt›. Fakat 1966’da bu karar›n al›n-
d›¤› günden 10 y›l sonra ülkede bir
askerî darbe olaca¤› ve 1978 Dünya
Kupas›’n›n türlü karanl›k olaylar göl-
gesinde oynanaca¤› bilinmiyordu.
1978 Haziran’› yaklafl›rken Arjan-
tin’de tam bir kargafla ortam› vard›.
Darbenin ve askerî cuntan›n lideri
Jorge Videla, kavgas›z gün geçirme-
yen huzursuz bir ailenin misafir a¤›r-
lamaya haz›rlanan annesi misali,
Dünya Kupas› öncesi tüm ülkeyi “te-
mizlik”ten geçiriyordu. Nitekim bu
turnuva onun gözünde Arjantin’i
dünyaya tertemiz ve tek vücut tan›t-
ma yar›fl›ndan baflka bir fley de¤ildi.
Bu do¤rultuda 100 milyon dolar ola-
rak belirlenmifl olan bütçe zamanla
700 milyonlara kadar ç›kt›. Halk›n
omuzlar›na birkaç kat daha yük bin-
direcek bu parayla gösteriflli yollar
yap›ld›, renkli televizyon altyap›s›
kuruldu ve fakir mahalleleri “yaban-
c›” bas›ndan gizlemek ad›na sonra-
lar› “Hüzün Duvarlar›” olarak an›la-
cak yüksek beton bloklar infla edildi.
Resmî rakamlara göre darbenin ilk
1.5 y›l›nda “ortadan kaybolarak”
toplama kamplar›na al›nan sözde
“flüpheli” say›s› 5 bin 600’ün üzerin-
deydi. Kupan›n bafllayaca¤› 1 Hazi-
ran günü yaklafl›rken bu faaliyetler
s›klaflm›fl, yabanc› bas›n›n radar›n-
dan kaç›rma ümidiyle günde ortala-
ma 200 kifli cunta taraf›ndan al›kon-
maya bafllam›flt›. Kaybolanlar›n an-
neleri, May›s ay› boyunca her gün
saat üçü gösterdi¤inde Buenos Ai-
res’in ünlü meydan› Plaza de Ma-
yo’da toplanarak seslerini duyuru-
yordu. Estadio Monumental’de bafl-
lama düdü¤ü çald›¤›nda dünya bas›-
n›n›n ilgisi en az sahada oldu¤u ka-
dar Plaza de Mayo Anneleri’nin üze-
rindeydi. Tam bu s›rada, stad›n sa-
dece 1.5 kilometre uza¤›nda, topla-
ma kamp›na çevrilmifl denizcilik
okulundaki yüzlerce tutuklunun ku-
la¤›na tribündeki 68 bin kiflinin teza-
hüratlar›n›n yan›nda annelerin 盤-
l›klar› da geliyordu.
Kupa s›ras›nda da tart›flmalar›n ard›
arkas› kesilmedi. Birçok kesim, Ar-
jantinli oyuncular›n her maç öncesi
baz› haplar ald›¤›n› ve maç sonras›
doping testinden muaf tutuldu¤unu
ileri sürdü. Hatta iddiaya göre, ald›k-
lar› Amfetamin adl› uyar›c› sonucu
Arjantinlilerin sesleri bile de¤ifliyor
ve maç bittikten sonra iki saat bo-
yunca so¤uma-
ya çal›fl›yorlar-
d›. Soru iflaret-
lerini baflka bo-
yuta
tafl›yan
nokta ise Arjan-
tin’e final yolu-
nu açan Peru
karfl›laflmas›yd›.
Mutlu son için
dört fark yaka-
lamas› gereken
Arjantin maç›
6-0 kazan›yordu. Cuntan›n Peru hü-
kümetine 35 bin ton hububat›n yan›
s›ra bir miktar silah› bedava yollad›-
¤› ve Peru’nun Arjantin’e olan 50
milyon dolar borcunu s›f›rlad›¤› son-
radan Sunday Times taraf›ndan orta-
ya ç›kar›lsa bile Arjantin’in kupa za-
feri k⤛t üzerinde hâlâ meflruiyetini
koruyor.
1986 Dünya Kupas› ise politikan›n
yan›na ekonomik s›k›nt›lar› ekledi¤i
kadar yer konusunda tam bir u¤ur-
suzluk silsilesi ile de ak›llarda kald›.
1986 y›l›nda Kolombiya’ya verilen
ev sahipli¤i, asl›nda ülke baflkan›
Misael Pastrana’n›n bak›fl aç›s›na
göre inflaat sektörüne dayal› bir kal-
k›nma plan›n›n parças›yd›. Fakat o
görevden ayr›l›nca ülke borç bata¤›-
na sürüklenmifl, Kolombiya tam bir
adam kaç›rma, uyuflturucu ve cina-
yet merkezine dönüflmüfltü. Nitekim
kupa için planlanan stadyumlar da
yar›m kal›nca Kolombiya ev sahipli-
¤inden vazgeçti ve FIFA bu hakk› ta-
rihinde ilk kez bir oylama yaparak
Meksika’ya tekrar verdi. Fakat u¤ur-
suzluk dalgas›, turnuvan›n bafllama-
s›na 9 ay varken Meksika’da meyda-
na gelen 8.1 fliddetindeki depremle
devam etti. 10 binden fazla insan
hayat›n› kaybetse de tüm stadyumlar
ayakta kald› ve kupa bir kez daha di-
rekten döndü. Son olarak bu olay-
dan iki ay sonra Kolombiya’daki vol-
kanik patlama bu kez 20 bin hayata
mâlolurken, bölgenin Dünya Kupas›
düzenleme konusundaki lâneti tes-
cillenmifl oldu.
Küreselleflme devri
Hemen herkes FIFA’n›n bugün bir-
çok konuya ticarî
gözlüklerle bak›fl›n›
ABD’deki 1994 Dün-
ya Kupas›’na dayan-
d›r›r. Bu vizyonun
mimar› Joao Have-
lange, asl›nda tohum-
lar› göreve bafllad›¤›
1974 y›l›ndan itiba-
ren atacakt›. Nitekim
onun döneminde Ko-
lombiya’dan Meksi-
ka’ya devredilen ‘86
Dünya Kupas›’nda FI-
FA’n›n
emekleme
aflamas›ndaki spon-
sorluk ve yay›n anlafl-
malar›n›n da pay› bü-
yüktü. Bundan sonra
Avrupa d›fl›nda yap›-
lacak tüm kupalarda
izlenecek strateji bel-
liydi ve ABD’94
önemli bir simge ola-
bilirdi.
Ev
sahipli¤inin
ABD’ye verilifli 1988 y›l›nda aç›k-
land›¤› anda Avrupa ülkeleri, bunu
Afrika’da kayak yar›fl› düzenlemeye
benzetecek kadar ileri gidebildi. O
dönemin flartlar›na göre kendilerin-
ce haks›z say›lmazlard› zira ABD’de
profesyonel bir futbol ligi bile bulun-
muyordu. Hatta ABD’nin Dünya Ku-
pas›’nda yer ald›¤› son günün üze-
rinden tam 38 y›l geçmiflti. K›sacas›
futbol ABD’de popüler olmaktan
çok uzakt› fakat ülkenin sahip oldu-
¤u ekonomik güç, Havelange’›n gö-
zünde de¤erlendirilmesi gereken bü-
yük bir ticarî potansiyeldi.
Aral›k 1993’te Las Vegas’ta çekilen
grup kuralar›, Avrupa’n›n ev sahibi-
ne olan küçümser bak›fllar›n› bir kat
daha kuvvetlendirdi. Zira dünya ge-
nelinde 500 milyon kifli taraf›ndan
seyredilen kura töreni, ABD’de yal-
n›zca 1 milyon izleyiciyi TV bafl›na
oturtabilmiflti. Ayr›ca tören progra-
m›ndaki flovlar, Avrupa genelinde
zaten var olan ABD karfl›tl›¤›n› pe-
kifltirmekten öteye gitmiyordu. Mic-
higan Üniversitesi profesörü Andrei
Markovits’e göre kupan›n ABD’ye
verilmesinin Avrupa’da yaratt›¤› k›z-
g›nl›k üç maddede özetlenebilirdi.
Bu görüfle göre öncelikle Amerikal›-
lar bu sporu takdir edemeyecek ka-
dar ondan bîhaberdi. ‹kinci olarak
Avrupal›lara göre ABD futbolu ma-
teryalist bir öge haline getirecekti.
Son noktaya göre ise ABD, tarihsel
veya kültürel olarak ona ait olmayan
bir fleyi “çalma” hakk›na sahip de¤il-
di.
Günün sonunda 1994 Dünya Kupa-
s› ABD’yi futbolda bir dünya gücü
haline getiremese de, ticarî anlamda
Meksika’86’dan ald›¤› rüzgâr› bam-
baflka boyutlara tafl›d›. Turnuva se-
yirci ortalamas› bak›m›ndan zirveye
yerleflirken, reklam ve sponsorluk
yap›lanmas› aç›s›ndan ileriki y›llara
örnek oldu. FIFA’n›n 1994’ten sonra
Avrupa d›fl›ndaki kupalar› Japonya,
Kore Cumhuriyeti, Güney Afrika ve
Katar gibi egzotik ülkelere verifli de
Havelange’›n stratejisinin bir sonu-
cu. Bu durum her ne kadar art›k al›-
fl›lagelse bile tart›flmalar da arka
planda kalm›yor. 2022’ye dair soru
iflaretleri; oy sürecindeki rüflvet iddi-
alar›ndan s›cak ikli-
me, kupan›n Ocak
ay›na çekilmesinden
stadyum inflaatlar›n-
daki iflçi ölümlerine
ve hatta kupa esna-
s›nda alkol eriflimine
kadar uzan›yor. Ayr›-
ca Brezilya’daki tur-
nuvan›n bafllamas›na
7 ay kalm›flken ülke-
de son aylarda s›kça
bafl gösteren halk
ayaklanmalar›
ve
protestolar, FIFA yet-
kililerini tekrar dü-
flündürüyor.
Dünya
Kupalar›
1930’dan bu yana
her dört y›lda bir fut-
bolun zirvesinden
kesitler sunuyor. Hâ-
liyle herkes bu flöle-
ne ev sahipli¤i yapan
ülkenin en uygun
flartlara sahip olmas›
gerekti¤ini belirtmeyi hak görüyor.
Uruguay’daki ilk kupan›n yaratt›¤›
yer tart›flmalar› ve sonuçlar› bugün
komik gelse de, ayn› odakl› çekifl-
meler zamanla politik çirkinlikler ve
ekonomik sorunlar etraf›nda dönme-
ye bafllad›. Son 25 y›ld›r ise ev sahi-
bi seçiminde ticarî ç›karlar›n giderek
daha da ön planda tutuldu¤unu gö-
rüyoruz. Nitekim futbol bu kadar kü-
resel bir hâl alm›flken Dünya Kupa-
s›’na dair mekân tart›flmalar›n›n so-
nu gelecek gibi görünmüyor.
TamSaha
73
72
TamSaha
Plaza de Mayo Anneleri
Arjantin ‘78 silahlar›n gölgesinde oynanm›flt›.
Dünya Kupas›’n›n ticari bir
boyut kazanmas›n›n milad›
ABD ‘94 olmufltu.