Pek çok kulvarda olduğu gibi futbolda da kariyer ve kariyer planlama son derece önemli kavramlardır. Futbolculuk başlı başına bir kariyer sayılabileceği gibi futbol kariyerinin sadece belli bir parçasını oluşturabilir. Bu nedenle futbola başlayan kişilerin hem futbolculuk dönemi hem de sonrası için birer kariyer planlaması yapması gerekmektedir.
Yazan: Dr. Erden Or/ TFF Kadın Futbolu Müdürü
"Kariyer", kişinin bir mesleği yaparken kendine koyduğu hedefler doğrultusunda iş deneyimi kazanmak ve gerekli eğitimleri alıp, mesleki ve bireysel açıdan kendisini gerçekleştirme sürecidir. "Kariyer planlama" ise kişinin ilgilerini, yeteneklerini, kişiliğini, becerilerini ve değerlerini temel alan kendisine uygun kariyer yolunu keşfetme ve kararlar verme sürecidir. Her alanda olduğu gibi günümüz futbolunda da "kariyer" ve "kariyer planlama" büyük önem taşıyan ancak üzerinde teorik olarak yeterli derecede durulmamış kavramlardır. Futbolun diğer faaliyet alanlarından çok daha yüksek gelir yaratma potansiyeline sahip olduğu göz önüne alındığında futbolda kariyerin ve kariyer planlamasının önemi çarpıcı şekilde karşımıza çıkmaktadır.
Kariyerde belirleyici unsurların başında alınan mesleki eğitim gelmektedir. Alınan eğitim uzun bir zaman dilimini kapsamakta ve kişileri belli bir uzmanlık alanına yönlendirmektedir. Futbolda mesleki eğitimi ve bunun kariyer üzerindeki etkisini diğer tüm faaliyet alanlarından ayrı ele almak gerekir. Futbolun diğer faaliyet alanlarından farklı olan yanı; Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları bünyesinde verilen akademik eğitimin yanı sıra futbolculuk hayatı boyunca edinilmiş pratik eğitim boyutunun bulunmasıdır. Bu konuda futbol dünyasında mektepli-alaylı, futbolun içinden olanlar-dışından olanlar şeklinde ayrışmaların ve çatışmaların yaşandığı sıklıkla görülmektedir. Elbette en ideali üst düzey futbol oynamanın yanı sıra Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları'nda okuyarak pratik bilgi ile teorik bilgiyi bütünleştirmektir. Son yıllarda genç yaştaki üst düzey futbolcuların Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulları'nda eğitim alma çabası bu gerçeğin fark edildiğinin bir göstergesidir.
Kariyerin birbiriyle ilişkili işlerde çalışarak ortaya çıkarılmış bir süreç olduğu göz önünde bulundurulduğunda, futbolculuk kariyerini aşağıdaki gibi şematize etmek mümkündür.
Futbolculuk kariyeri aşamaları
Futbolculuk yaşının genel olarak 35 yaş ve sonrasında sona erdiği göz önüne alındığında futbolculuğun hem başlı başına bir kariyer sayılabileceği hem de bir ömür boyu sürecek futbol kariyerinin içinde yalnızca bir dönem olarak değerlendirilebileceği görülecektir. Bu nedenle futbola başlayan kişilerin hem futbolculuk dönemi hem de futbolu bıraktıktan sonraki dönem için birer kariyer planlaması yapması gerekmektedir. Çünkü futbolculuk kariyeri ile futbol kariyeri farklı kavramlardır. Futbolculuğu bir meslek olarak ele aldığımızda futbol hayatının sonrasında bir yol ayrımına gelindiği görülecektir. Futbol ile ilgili bir iş veya futbol dışı bir işe yönelmek. Futbol ile ilgili işlere bakıldığında antrenörlük ve profesyonel spor yöneticiliği, akla gelen başlıca işlerdir. Futbol dışı bir işe yönelme durumunda pek çok alternatif bulunmaktadır. Ancak bu noktada futbol dışı bir işe yönelecek kişinin futbol kariyerinin sadece futbolculuk yılları ile sınırlı kaldığı görülecektir. Futbol ile ilgili bir işi seçen kişiler ise futbol kariyerlerine devam edecektir.
Antrenörlük kariyeri aşamaları
İyi bir futbolculuk kariyerine sahip olmanın iyi bir antrenör olma garantisi vermediği göz önüne alındığında futbolculuk kariyeri sonrasında kişinin yeni başlangıçlarla karşılaşacağı ve yeni bir mücadele ortamına gireceği görülecektir. Üst düzey futbol oynamış pek çok başarılı futbolcunun antrenörlük kariyerinde başarısız olması antrenörlük kariyeri ile futbolculuk kariyerinin ne denli farklı şeyler olduğunu açıkça göstermektedir. Bu noktada üst düzey futbol oynamamış kişiler arasından çok başarılı antrenörlerin çıkabildiğini de göz artı etmemek gerekir. Şekil 2'de bir antrenörün kariyerine dair bir örnek verilmektedir.
Kariyer planlama
Kariyer planlama kişisel açıdan ele alındığında kişinin mesleki gelişim sürecini planlaması olarak tanımlanmaktadır. Futbol dünyasında ister oyuncu ister futbol adamı olarak kariyer yapmak isteyen herkesin başarıya ulaşmak adına bir planlama yapması gerekmektedir. Kariyer planlaması dendiğinde kişinin en azından aşağıdaki sorulara cevap bulmuş olması gerekir.
a. Kısa vadede (1 yıl) sonra nerede olmak istiyorum?
b. Orta vadede (5 yıl) sonra nerede olmak istiyorum?
c. Hedeflerime ulaşma yolunda ne gibi eksikliklerim var?
d. 1 yıl sonraki hedefime ulaşmak için şimdi ne yapmalıyım?
e. 5 yıl sonraki hedefime ulaşmak için şimdiden ne yapmaya başlamalıyım?
f. Kişisel misyon ve vizyonum nedir?
Kariyer planlama hataları
Kariyer planlama ile ilgili hatalar çoğu zaman geri dönülemez sonuçlara da yol açabilmektedir. Bu nedenle bu konuda en çok yapılan hatalar aşağıda yer almaktadır. Bu hataları bilmek ve bunlara düşmemeye özen göstermek gerekir.
• Çabuk ya da geçici çözümler aramak.
• Kısa dönemli maddi ihtiyaçlar ile uzun dönemli hedefler arasındaki dengeyi tutturamamak.
• Hiç kimseden yardım almamak, çevreden gelen önerileri dikkate almamak.
• Kendi doğrularını bir kenarı bırakıp tamamen çevreden gelen önerilere endeksli hareket etmek.
• Başarılı olunamadığında veya ilerleme kaydedilemediğinde suçu başkalarına ve geçmişte yaşanan olaylara yüklemek.
• Yenilik ve gelişime açık olmamak.
• İnsan ilişkilerine önem vermemek. Kişiliğin, imajın ve çevrenin kariyer üzerindeki etkisini göz ardı etmek.
Sonuç
Günümüzde üst düzey başarılar elde etmiş antrenörlere bakıldığında bu kişilerin kariyer planlamasına önem veren, kişisel gelişime odaklı, yenilikçi, hırslı kişiler olması bir rastlantı değildir. Bu nedenle başarı hedefleyen herkes gibi futbol dünyasındaki kişilerin de kariyer yolunda planlı ve doğru adımlar atması gerekir. Bu noktada akademik eğitim, futbolculuk yaşamında edinilen bilgiler, kişilik yapısı, yabancı dil, futboldaki gelişimi yakinen takip etmek çok önemlidir. Gözden kaçırılmaması gereken esas konu ise kişinin kendi yeterliliklerinin farkında olarak verimli ve iş tatmini yüksek biçimde çalışabileceği doğru yeri belirleyebilmesidir.